BLOG #1: Christie ontmoet Tantje Sjan

Focus Ik ben zo’n creatieveling die altijd chaos in haar hoofd heeft. Soms een gezellige chaos, soms een verlammende chaos, meestal gewoon een chaos, zoals chaos hoort te zijn. Maar soms gaan die losvliegende gedachten, ervaringen en ideeën op elkaar inhaken en gaan ze een groter geheel vormen, vallen ze op hun plek en dan weet ik dat ik op een juist spoor zit. Ontstaat er focus.

Dat gebeurt nu met I.N.D.O.. Een project waar ik spontaan ingestapt ben met Tenny, freelance journalist voor Open, puur en alleen omdat we dezelfde culturele heritage delen. We kennen mekaar niet, maar voelen ons ergens verbonden, doordat we dezelfde wortels delen en allebei meer willen weten over ‘de grond’ waarin we geworteld zijn. We hebben een team van toffe Indo’s om ons heen verzameld, dus samen met Maritta Versnel, Bruce Moerdjiman en Reyn ‘Mucky’ Bargmann zijn we bezig een mooi testament neer te zetten.
Ik ontmoet Tante Sjan
Dat start met research en aangezien we mensen gaan portretteren, moeten we mensen ontmoeten. Op vrijdag 24 juli ontmoet ik ‘Tante Sjan’. Ze is toevallig in Rotterdam voor een ander mooi Indo-initiatief, Twijfelindo van Armando Ello, en wil me zien. Ze is in Rotterdam-Zuid opgegroeid en wil haar kinderen haar geboorteplek tonen. Ik kan geen oppas vinden, dus mijn tweejarige peuter gaat mee. Lekker professioneel ;)
Slinge ken ik niet, dus ik laat me leiden door mijn iPhone. Die brengt me naar een blauwe bouwkeet en ik app Tante Sjan dat ik er ben. Ze blijkt aan de andere kant van de keet te staan, want dat is exact de plek waar ooit haar moeders huis stond. Tegenover het huis van haar vader, dat gelukkig niet is afgebroken, maar netjes gerenoveerd wordt. Ik bekijk haar en haar zoons en nichtje van een afstandje. Ondanks dat ze hier al jaren niet meer is geweest, is ze toch teleurgesteld dat het huis van haar moeder nu weg is.

Op het gras van haar jeugd
De kinderen lopen naar ons toe en schudden me enthousiast de hand. Tante Sjan volgt. Krullerig haar, een zomerse, doch zwarte outfit, heldere blik, een vrouw met karakter. Ze stelt voor om naar de speelplaats verderop te lopen. Ik begin uit te leggen waar het project over gaat en ze luistert, maar tune’t af en toe uit. Mijn blik verraadt mijn twijfel, vertel ik verder of… Dus ze legt uit: Sorry, er komen spontaan zoveel herinneringen boven, die ik even moet ervaren, dat het af en toe lijkt alsof ik er niet bij ben.
Eenmaal bij de speelplaats ontfermen haar kinderen zich over de mijne, zoals ik dat vroeger deed bij mijn neefjes en nichtjes. Bizar zegt Sjan, hier speelde ik vroeger en nu staat mijn zoon hier tegen een bal te trappen. Hier op dit grasveld, hier picknickten we, voetbalden we. Kijk daar is de markt, vroeger vond ik het een hele onderneming om daar boodschappen te doen en nu blijkt het gewoon één straat verder te zijn. Ze draait zich om en wijst allemaal flats aan en noemt allerlei familienamen op: daar woonde die en die, en zus en zo. Allemaal Indische families, waarvan de kinderen samen speelden. Naast de markt staat een gebouw waar ze vroeger feestjes vierden, trouwerijen, kumpulans, Indo-rock werd er dan gespeeld.

Ik zie voor me dat we al deze families weer opsporen en we ze samen laten picknicken op het grasveld van hun jeugd, onder dezelfde mooie statige bomen. Prachtig beeld lijkt me dat. Geen idee eigenlijk of het past in onze format…. Maar toch. Gewoon kijken wat er gebeurt, welke verhalen er loskomen….

Transcultureel Systemisch watte?
Tante Sjan heet eigenlijk Chantal Snijders Merkelbach en ze is Transcultureel Systemisch Werker en Intercultureel Poppenspeler. Haar verhaal kun je hier lezen. Het komt er volgens mij op neer dat mensen met een transculturele achtergrond tegen bepaalde issues aan kunnen lopen, die voortkomen uit het feit dat ze onderdeel zijn van verschillende culturen, die soms lastig te verenigen zijn. Om het te illustreren wees ze drie plekken op het speelveld aan. Nederland, Indonesië en ten slotte Nederlands-Indië. Ze vroeg me in Nederland te gaan staan en te vertellen wat ik voelde. Nu sta ik best open voor dit soort inzichten, maar wat volgde had ik niet meteen verwacht.
Zodra ik ging staan zogen mijn voeten zich aan de grond. Er ging een tinteling van mijn kruin richting mijn tenen. Ik stond. Punt. Vervolgens moest ik in Indonesië gaan staan. Daar stond ik relaxt, niet bijzonders, ik voelde me prima, maar had geen specifieke sensatie. Dat was heel anders toen ik in Nederlands-Indië ging staan. Ik verplaatste me weer en vervolgens voelde ik de grond niet meer. Ik bleef erboven zweven. Ik kon de grond observeren, ik kon me er over verwonderen, ik wist dat het er was, maar ik voelde het niet. Bizar toch? Chantal kon het duiden en vond het helemaal niet raar dat ik het precies zo voelde: Nederlands-Indië is er immers niet meer.
We zijn er niet dieper op ingegaan, het was warm en haar kinderen waren klaar met rondhangen. Ikzelf heb de afgelopen week veel aan de ervaring teruggedacht. Wat betekent dit nou precies voor mij? Verschillende theoriën vullen de chaos in mijn hoofd aan. Maar wow, wat een bijzondere ontmoeting was dit!

Ontmoetingen
Hoe uiteenlopend kunnen de verhalen van drie mensen zijn? In grote lijnen is het verhaal van de Indische Nederlander vaak best hetzelfde; mooi leven in Nederlands-Indië, totdat Japan het land binnenviel en na de bezetting min of meer gedwongen terug naar Nederland, om daar helemaal from scratch opnieuw te beginnen onder hele barre omstandigheden.

We verwachtten dit verhaal te horen, met wat verschillende nuances, maar de verhalen van de mensen die we bezochten waren drie keer compleet anders.

We begonnen bij meneer Passage. Zijn zoon woont in Californië en zag onze oproep via Facebook. Hij belde zijn vader, tipte ons en toen mochten we op bezoek komen. Meneer Passage is pas in 1965 naar Nederland gekomen, bij de ‘derde lichting’. Zijn vrouw, toen zwanger, wilde vertrekken, omdat ze zich onveilig voelde door de communistische rellen in Indonesië. Als het aan meneer Passage had gelegen was hij echter gebleven. Hij voelde zich thuis in Indonesië, was er geenszins een derderangs-burger, zoals vaak gezegd wordt, maar gewoon senang. Zijn vertrek naar Nederland was voor hem een geheel vrijwillige keuze. De Indonesiërs behandelden hem normaal, en niet als een verrader, of iemand die er niet bij hoort. Hij genoot van de blijmoedige cultuur. In Nederland was alles zo serieus!

Mevrouw Martinez belde me naar aanleiding van ons bericht in de Havenloods. Ik verwachtte stiekem iemand te ontmoeten die op mijn oma leek, maar voor ons stond een jeugdige, vlotte, kleurrijke vrouw. Je zou haar zeker geen 78 geven (mijn oma zag er ook 10 jaar jonger uit, maar was wel zo’n typische Indische oma…). Mevrouw Martinez vertelt levendig over enkele gebeurtenissen in het Jappenkamp en haar ervaringen erna in Nederland. Haar leven als kind in het kamp zorgt ervoor dat ze een strijdlustige dame is, die zich niet zomaar van alles laat vertellen. Ze is onderzoekend en ondernemend en past daardoor naar eigen zeggen niet in het typische Indo-plaatje, waarin je bescheiden hoort te zijn. Met vaste stem is ze open over hele persoonlijke gebeurtenissen. We hangen aan haar lippen. Wat een bijzondere en creatieve vrouw!

Tot slot rijden we in de stromende regen naar Zwijndrecht, waar meneer Wiegand van 91 jaar woont. Meneer Wiegand werd geboren in Padang, Sumatra, net als mijn opa. Hij vertelt uitgebreid over het schoolsysteem (naar afkomst) en over zijn terugkeer in 1939. Hij gaat aan wal in Marseille waar hij steil achterover slaat als blanke mannen zijn bagage uit het ruim halen. Dat was in Nederlands-Indië ondenkbaar. Hij vertelt over zijn suiker-opleiding in Amsterdam en de intentie weer terug te gaan, maar dat is door de oorlog nooit gebeurd. Als we dichterbij zijn gevoel proberen te komen gaat dat moeilijk. Misschien stellen we de vragen toch nog te direct en ligt het te gevoelig? Hij en zijn vrouw, die later aanschuift, vertellen geanimeerd over de latere reizen die ze naar Indonesië hebben gemaakt. Hoe ze daar met een Indonesische man van dezelfde leeftijd in gesprek kwamen, omdat deze nog goed Nederlands sprak en zo samen herinneringen konden ophalen uit de oude tijd.

Voor mijn gevoel maak ik een tijdsreis door Nederlands-Indië, Indonesië en Nederland. Dit wordt bevestigd als ik later bij meneer Haasdijk op bezoek ga. Hij heeft een doos thuis met paperassen van zijn oom en tante die in Nederlands-Indië hebben geleefd. Bij hem thuis glijden er uitnodigingen van de Sultan door mijn vingers, een rake open brief aan de minister, diploma’s, ansichtkaarten, foto’s, een affiche. Het is echt wel bijzonder om zulke oude documenten in je handen te houden, nog ondertekend met een vulpen, die blijk geven van een tijd waar te weinig over is gepraat.

Van zweven boven Nederlands-Indië tijdens mijn ontmoeting met Tante Sjan naar tijdsreizen. Dit project blijkt heel veel dimensies te hebben!