Hoe uiteenlopend kunnen de verhalen van drie mensen zijn? In grote lijnen is het verhaal van de Indische Nederlander vaak best hetzelfde; mooi leven in Nederlands-Indië, totdat Japan het land binnenviel en na de bezetting min of meer gedwongen terug naar Nederland, om daar helemaal from scratch opnieuw te beginnen onder hele barre omstandigheden.
We verwachtten dit verhaal te horen, met wat verschillende nuances, maar de verhalen van de mensen die we bezochten waren drie keer compleet anders.
We begonnen bij meneer Passage. Zijn zoon woont in California en zag onze oproep via Facebook. Hij belde zijn vader, tipte ons en we mochten op bezoek komen. Meneer Passage is pas in 1965 naar Nederland gekomen, bij de ‘derde lichting’. Zijn vrouw, toen zwanger, wilde vertrekken omdat ze zich onveilig voelde door de communistische rellen in Indonesië. Als het aan meneer Passage had gelegen was hij echter gebleven. Hij voelde zich thuis in Indonesië, was er geenszins een derderangs-burger, zoals vaak gezegd wordt, maar gewoon senang. Zijn vertrek naar Nederland was voor hem geheel een vrijwillige keuze. De Indonesiërs behandelden hem normaal, en niet als een verrader, of iemand die er niet bij hoort. Hij genoot van de blijmoedige cultuur, in Nederland was alles zo serieus!
Mevrouw Martinez belde me naar aanleiding van ons bericht in de Havenloods. Ik verwachte stiekem iemand te ontmoeten die op mijn oma leek, maar voor ons stond een jeugdige, vlotte, kleurrijke vrouw. Je zou haar zeker geen 78 geven. (Mijn oma zag er ook 10 jaar jonger uit, maar was wel zo’n typische Indische oma…) Mevrouw Martinez vertelt levendig over enkele gebeurtenissen in het Jappenkamp en haar ervaringen erna in Nederland. Haar leven als kind in het kamp zorgt ervoor dat ze een strijdlustige dame is, die zich niet zomaar vanalles laat vertellen. Ze is onderzoekend en ondernemend en past daardoor naar eigen zeggen niet in het typische Indo-plaatje, waarin je bescheiden hoort te zijn. Met vaste stem is ze open over hele persoonlijke gebeurtenissen. We hangen aan haar lippen. Wat een bijzondere en creatieve vrouw!
Tot slot rijden we in de stromende regen naar Zwijndrecht, waar meneer Wiegand van 91 woont. Meneer Wiegand werd geboren in Padang, Sumatra, net als mijn opa. Hij vertelt uitgebreid over het schoolsysteem (naar afkomst), over zijn terugkeer in 1939. Hij gaat aan wal in Marseille waar hij steil achterover slaat als blanke mannen zijn bagage uit het ruim haalt. Dat was in Nederlands-Indië ondenkbaar. Hij vertelt over zijn suiker-opleiding in Amsterdam en de intentie weer terug te gaan, maar dat dat door de oorlog nooit is gebeurd. Als we dichterbij zijn gevoel proberen te komen gaat dat moeilijk. Misschien stellen we de vragen toch nog te direct en ligt het te gevoelig? Hij en zijn vrouw, die later aanschuift, vertellen geanimeerd over de latere reizen die ze naar Indonesië hebben gemaakt. Hoe ze daar met een Indonesische man van dezelfde leeftijd in gesprek kwamen, omdat deze nog goed Nederlands sprak en zo samen herinneringen konden ophalen uit de oude tijd.
Voor mijn gevoel maak ik een tijdsreis door Nederlands-Indië, Indonesië en Nederland. Dit wordt bevestigd als ik later bij meneer Haasdijk op bezoek ga. Hij heeft een doos thuis met paperassen van zijn oom en tante die in Nederlands-Indië hebben geleefd. Bij hem thuis glijden er uitnodigingen van de Sultan door mijn vingers, een rake open brief aan de minister, diploma’s, ansichtkaarten, foto’s, een affiche. Het is echt wel bijzonder om zulke oude documenten in je handen te houden, nog ondertekend met een vulpen, die blijk geven van een tijd waar te weinig over is gepraat.
Van zweven boven Nederlands-Indië tijdens mijn ontmoeting met Tante Sjan naar tijdsreizen. Dit project blijkt heel veel dimensies te hebben!