Oh wauw, vanavond is de eerste uitzending van I.N.D.O.! In deze aflevering volgen we de 28-jarige Carel die de herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië bijwoont. Deze herdenking in Rotterdam wordt georganiseerd door de 80-jarige Mieke, eerste generatie Indische Nederlander die als klein meisje in een jappenkamp geïnterneerd is geweest. Beide zijn gastdocent en hebben het hun missie gemaakt om kinderen op middelbare scholen meer te vertellen over hun wortels.
Ik zit in het bestuur van de stichting die dit organiseert. Dit jaar zou de herdenking extra speciaal zijn, met de onthulling van een straatsieraad en het feit dat een onderdeel van de eerste aflevering hier gefilmd zou worden.
Ik heb me een paar jaar geleden bij het bestuur van deze stichting gevoegd, omdat ik net bevallen was en me afvroeg wat ik nou eigenlijk van mijn Indische achtergrond aan mijn dochter kon meegeven. De stichting kwam spontaan op mijn pad en ik heb er blind ‘ja’ op gezegd. Zij zochten verbinding met de jongere generatie, ik wilde meer weten. En dat is gelijk de rode draad van I.N.D.O.: het verbinden van de eerste generatie met de jongere generaties.
De eerste herdenking die ik bijwoonde, heb ik beleefd in een waas. Een waas van tranen. Ik, of eigenlijk mijn nul-jarige dochter, was de jongste bezoeker, op de 2 kleinkinderen van de voorzitter na. Ik was zo onder de indruk van die mooie, oude mensen die daar stil luisterden naar de indringende woorden van de sprekers. Stil van buiten, maar zo vol van emotie van binnen. Ik kon hun pijn, hun verdriet zien, bijna aanraken, voelen. Ik dacht aan mijn opa en hoe hij heeft moeten werken in een jappenkamp. Aan mijn oma, die als jongen verkleed over straat moest, om de kans dat ze verkracht zou worden te verkleinen. Ik keek naar de veteranen die in de houding stonden, oud, hun ogen vol verhalen.
 |
In 2013 blijk ik Irene uit aflevering 2 ook al gefotografeerd te hebben. Ze zit achter de geëmotioneerde man… © chriztee
Als pasgeboren moeder heb je vaak nog last van je hormonen, dus ik hield dit echt niet droog. Ik stond daar, met mijn dochtertje in een draagdoek op mijn buik kijkend naar die groep mensen, die iets hebben meegemaakt, waar ik mijn dochter voor altijd voor zou willen behoeden: oorlog. We leven in een vrij land, maar met alles wat er gaande is in de wereld, vroeg ik me even af of ik haar wel altijd zou kunnen beschermen.
Wat ik ook leerde over deze herdenking, is dat het toch een hele andere lading heeft dan 4 mei. Dodenherdenking wordt in Nederland gevolgd door een uitbundige bevrijdingsdag, maar voor de Indische Nederlanders was die er niet. Bevrijd zijn betekende in de kampen blijven, want daarbuiten was je ook niet veilig. Twee dagen na de capitulatie van Japan, verklaarden Soekarno en Hatta, twee nationalistische leiders, de Replublik Indonesia onafhankelijk. Alles wat met Nederland te maken had, was niet welkom. Nederland was het hier natuurlijk niet mee eens, en probeerde de onafhankelijkheid ongedaan te maken door middel van politionele acties. Kort gezegd: er volgde nog een oorlog. In de 20 jaar na WOII, repatrieerden in 3 golven in totaal meer dan 300.000 Indische Nederlanders terug naar hun vaderland. En de ontvangst hier was ook verre van welkom. Ze moesten zich aanpassen, niet klagen, assimileren! Bevrijdingsdag zou voor deze Nederlanders nooit echt komen…
 |
Leen van Geenen, verteraan en dichter op de herdenking in 2013 © stichting herdenking 15 augustus 1945 Rotterdam
Afgelopen herdenking liepen we met onze I.N.D.O.-crew rond. Er waren ook al wat meer jongeren dan voorgaande jaren, hoewel ze volgens mij nog steeds op vier handen te tellen waren. Vlak voor de plechtigheid kreeg ik van Leen van Geenen, die elk jaar trouw aanwezig is en ik in 2013 al fotografeerde, een dichtbundel. Deze veteraan schrijft pakkende gedichten, die veel beter omschrijven wat er herdacht wordt, dan ik ooit zal kunnen:
De oorlogsveteraan
heb jij dat ook sobat
oorlogsveteraan
dat jouw gedachten
’s nachts dikwijls
op hol slaan
je sukkelt in slaap
en in eens
weer een gevecht
in een angstige droom
je beleeft het weer echt
je bent ingesloten
zonder uitweg in nood
je hoort de vijand
het zweet breekt je uit
angst voor de dood
je vecht je een weg
en wilt hier vandaan
je vecht voor je leven
in blinde woede
het komt er op aan
dan word je wakker
in de morgenstond
waar ben ik
en kijk argwanend
in het rond
je bent kletsnat
je bed ligt door elkaar
het dringt tot je door
gelukkig een droom
er is geen gevaar
je voelt je bevrijd
al is dat maar voor even
want voor een oorlogsveteraan
duurt de oorlog
tot het eind van zijn levenHeimwee
o Indonesië, gordel van smaragd
waarom moest ik jou verlaten
je was voor mij mijn vader/moederland
ik leerde daar kruipen, lopen, praten
jij was mijn thuis
mijn toekomst en mijn leven
waarom heb je mij
uit mijn land verdreven
nog dikwijls denk ik
aan die andere tijd van voorheen
je bergen, je sawah’s
waar de zon altijd scheen
de vriendelijke bevolking
waarmee wij samen streden
de onderlinge banden
waarom is dat verleden
Den Haag heeft zich verkeken
op jullie vrijheids-streven
dat heeft ons in de tropen
veel verdriet en onbegrip gegeven
we kwamen in Holland
in kou en in regen
geen bami of nasi
wat viel ons dat tegen
maar na jaren van wennen
en improviseren
raakten we hier thuis
het tij was toch niet te keren
toch denken we nog in weemoed
aan de tijd van weleer
en in onze dromen
komen wij er telkens weer
want we voelen ons
nog steeds met jou verbonden
met liefde en respect
want de tijd heelt alle wonden
Ik ben benieuwd, herdenk jij op 15 augustus? En zo ja, wat herdenk jij dan?