Emotionele schade na online criminaliteit? ‘Het voelt heel vervelend dat dit in mijn naam is gebeurd’

In de podcast ‘Tikkie betaald..?’ hoor je hoe oplichters het WhatsApp-account van twee Rotterdammers hackten en zo duizenden euro’s afhandig maakten van vrienden en familie van de gehackte. Met welke gevoelens krijgen de gedupeerden te maken en hoe is dat voor andere slachtoffers?

In 2021 werd het WhatsApp-account van D. gehackt, waarna de oplichter berichten stuurde met betaalverzoeken naar de vrienden en familie van D. Op deze manier maakte de oplichter meer dan tweeduizend euro buit. Sinds dit voorval blijft D. online liever anoniem. “Ik wil hier best aan meewerken, zolang ik maar niet met naam en toenaam genoemd wordt. Dat is toch een gevoeligheid die ik aan deze zaak heb overgehouden.”

Hoe kreeg de oplichter toegang tot het account van D?
We hebben allemaal wel eens gehoord van de appjes die verstuurd worden vanuit anonieme nummers, waarin vanuit een bekende gevraagd wordt om snel geld over te maken. “Hey …, ik heb een nieuw nummer, de oude kun je weg doen. Ik heb zo snel mogelijk geld nodig. Zou je tweehonderd euro naar mij over kunnen maken?” In het geval van D had de oplichter echter echt toegang tot zijn eigen WhatsApp-account. Hoe werkt dit precies?
Een ‘WhatsApp-hack’ als deze kan nooit op zichzelf staan, de oplichter moet namelijk al toegang hebben tot het WhatsApp-account van een bekende van het slachtoffer. De oplichter vraagt een code aan waarmee hij toegang kan krijgen tot het account van het slachtoffer. Deze code wordt naar het nummer van het slachtoffer gestuurd.
Vervolgens stuurt de oplichter, vanaf het account van de bekende van het slachtoffer, een berichtje met de vraag of het slachtoffer de code door kan sturen. Hij zou de code namelijk nodig hebben voor zijn eigen account, maar per ongeluk het nummer van het slachtoffer ingevuld hebben. Als het slachtoffer deze code doorstuurt, krijgt de oplichter toegang tot het WhatsApp-account van het slachtoffer.

De fraudezaak heeft een groot effect gehad op het leven van D. “Toen alles achter de rug was, merkte ik dat ik achterbleef met een gevoel van schaamte. Het voelde alsof mij een onrecht was aangedaan en ik voelde mij vervreemd van de mensen om mij heen,” aldus D.

Ondanks dat D. inziet dat hij zelf ook een slachtoffer is, schaamde hij zich toch na het voorval. “Doordat ik de code heb doorgestuurd, zijn mensen om mij heen nu geld kwijt. Ik kan rationeel inzien dat ik gemanipuleerd ben, maar toch voelt het gek als ik contact heb met de mensen die geld hebben overgemaakt.”

In eerste instantie voelde D. sterk de behoefte om het geld terug te krijgen. “Ik zat in strijd-modus en heb een heel dossier samengesteld om de dader te pakken.” Als uiteindelijk duidelijk wordt dat het ondanks alle moeite waarschijnlijk niet gaat lukken om de dader te vinden, blijft D. met een naar gevoel achter.

“Ik heb het gevoel dat ik beroofd ben van 2100 euro aan goodwill. Blijkbaar had ik mensen in mijn omgeving die bereid waren om mij met een grote gunst te helpen, maar hun geld is nu weg. Het voelt heel vervelend dat dit onder mijn naam gebeurd is. Ik heb mijn naasten nooit eerder om grote bedragen gevraagd. Ik vind dat het een hele hoop zegt dat ze dit voor mij over hadden,” aldus D.

Geen van de vrienden die geld overmaakten neemt dit hem kwalijk. “Ze zeiden dat ze zelf ook alerter hadden moeten zijn. Ik vind het ook lastig om uit te leggen waarom ik mij dus zo voel. Rationeel snap ik dat ik het geld niet heb afgenomen, maar het voelt toch niet goed.”

Sinds het voorval is D. een stuk voorzichtiger geworden met zijn internetgebruik. Hij gebruikt geen WhatsApp meer en betaalt ook niet meer via Tikkies. “Inmiddels is het gevoel van schaamte verdwenen, maar ik weet nu wel hoe kwetsbaar ik ben op het internet. Dit is allemaal te herleiden naar dit ene voorval.”

Volgens Tanya Wijngaarde, persvoorlichter van Fraudehelpdesk, komt het veel voor dat gedupeerden met een naar gevoel achterblijven. “De financiële schade is duidelijk meetbaar, maar gedupeerden hebben vaak ook last van emotionele schade.”

Meer dan de helft van de Nederlanders zou zich schamen als ze online worden opgelicht
Het klopt inderdaad dat slachtoffers van online-oplichting te maken krijgen met schaamte. Uit onderzoek van IPSOS blijkt namelijk dat meer dan de helft van de Nederlanders zich zou schamen als ze online zouden worden opgelicht. Slechts een kwart van de Nederlanders zou zich schamen als ze slachtoffer zouden worden van traditionele criminaliteit als woninginbraak of zakkenrollen.
Volgens het onderzoek vinden Nederlanders dat online-oplichting in de taboesfeer zit. Dit heeft als gevolg dat 16% het aan niemand zou vertellen als zij online zouden worden opgelicht, terwijl 39% het aan maar één persoon zou laten weten.

Tanya: “Mensen ervaren schaamte, omdat ze een idee hebben dat ze zelf ook verantwoordelijk zijn. Ze hebben vaak zelf geld overgemaakt of zijn misleid om geld over te maken. In de omgeving van slachtoffers wordt er ook vaak met onbegrip gereageerd. Je voelt je dus snel heel stom terwijl de trucjes van de daders gewoon heel geraffineerd zijn.”

Tegen slachtoffers van WhatsApp-fraude wil Tanya vooral zeggen dat het nooit jouw schuld is: “De schaamte zou bij de dader moeten liggen en niet bij het slachtoffer. Neem dus vooral contact op met ons of met slachtofferhulp.” Ook D. raadt gedupeerden aan om erover te praten. “Het hielp mij enorm om te praten met mensen uit mijn omgeving. Weet dat het probleem groter is dan jij. Het ligt aan hoe snel je tegenwoordig geld over kan maken en aan hoe geraffineerd de oplichters zijn. Niet aan jouw domheid.”

Luister hier de podcastserie ‘Tikkie Betaald…?’