Ter plekke inloggen op de bank-app om je bijschrijvingen te laten zien aan de gemeente of een ambtenaar moeten overtuigen dat je ècht niet bij het geld van je uitvaartverzekering kunt. Dat klinkt als een enorme inbreuk op je privacy, maar dat is wel de realiteit voor zo’n twintigduizend Rotterdammers in de bijstand.
Tussen 2018 en 2021 moesten zij tijdens heronderzoeken bewijzen dat ze nog recht hadden op hun uitkering. In de podcastserie ‘Big Brother in de Bijstand’ onderzoeken Sascha Meijer en Saskia Klaassen voor OPEN Rotterdam en Vers Beton de gevolgen van die datahonger van de gemeente Rotterdam.
Sascha en Saskia spreken in de podcast drie Rotterdammers die zo’n heronderzoek moesten ondergaan. Celina Rodriquez, Linda (achternaam bij de redactie bekend) en Mykayil Goren moesten tussen 2018 en 2021 langs bij de Librijesteeg, een locatie van de gemeente, met hun hele financiële administratie. Rotterdammers in de bijstand hebben namelijk een zogeheten ‘inlichtingenplicht’; elke af- en bijschrijving of verandering in de financiële situatie moet worden verantwoord. “Het is ook gewoon vernederend, als er een gesprek moet worden gevoerd over 2 euro,” vertelt Mykayil in de podcast.
Terugbetalen nog voor het is bijgeschreven
In zo’n heronderzoek wordt door een inkomensconsulent, een ambtenaar, gekeken of er niets is veranderd in hun persoonlijke situatie. Ook wordt er onderzocht of er misschien sprake is van fraude. Wanneer iemand wordt geselecteerd wordt voor een heronderzoek, zijn er niet per se aanwijzingen van fraude. Maar het idee alleen zorgt dat Rotterdammers zich geïntimideerd en opgejaagd voelen.
Zo bleef de inkomensconsulent van Celina hangen bij de boodschappen die ze had voorgeschoten aan haar zoon en die hij naar haar had teruggestort. Want, er mag niet zomaar iets worden bijgeschreven op haar rekening. Hiervoor kreeg ze een waarschuwing. Nadat het heronderzoek was afgerond, overleed de man van Celina. Ze bleek recht te hebben op een weduwenpensioen. Maar ook dat mocht ze niet houden; de gemeente eiste dat ze dat met terugwerkende kracht terug betaalde. Nog vóór ze ooit dat pensioen ontvangen had.
Ongelijke machtsverhouding
Ook spreken Sascha en Saskia onderzoeker Margot Kersing van de Erasmus Universiteit. Hen vertelt dat de emotionele en administratieve belasting van die heronderzoeken heftig is. In hun onderzoek keek Margot naar de manieren waarop Rotterdammers proberen om te gaan met de datahonger van de gemeente. De bijstandsgerechtigden gaven in het onderzoek aan niet het gevoel te hebben dat ze de vragen van de inkomensconsulenten kunnen weigeren. Kleine schendingen van de inlichtingenplicht kunnen namelijk grote gevolgen hebben. En dat weten de bijstandsgerechtigden, zegt Margot.
Margot benadrukt dat er sprake is van een ongelijke machtsverhouding tussen de gemeente en de bijstandsontvanger. “Daarbij wees de gemeente mensen in de bijstand direct op hun plichten.” Wie kwetsbaar is en niet voor zichzelf kan opkomen, komt in de problemen, vult Celina Rodriguez aan. “Ben je niet in staat om voor jezelf op te komen, dan ga je echt het schip in.”
Luister hier deel 1 van de podcast van Sascha Meijer en Saskia Klaassen.
Celina Rodriguez is bedachte naam. De echte naam van Celina is bekend bij de redactie.
Deze podcast is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.