De hoeveelheid data die de gemeente Rotterdam van bijstandsgerechtigden verzamelt, is zo groot dat het in strijd is met de privacywet. In deel 2 van Big Brother in de Bijstand spreken Sascha Meijer en Saskia Klaassen onderzoeker Margot Kersing. Margot deed begin 2023 onderzoek voor de Erasmus Universiteit naar het contact tussen bijstandsgerechtigden en de gemeente. Hen werd verrast door de manier waarop de gemeente deze groep Rotterdammers controleert.
Tijdens de heronderzoeken moeten bijstandsgerechtigden veel informatie aan de ambtenaren van de gemeente geven. De landelijke Participatiewet geeft ambtenaren hier de ruimte voor, maar volgens Margot gaat het in sommige gevallen te ver en wordt er inbreuk gemaakt op de privacy van Rotterdammers. In deel 1 van Big Brother in de Bijstand vertellen Celina, Linda en Mykayil hierover. Ook zijn lang niet alle ambtenaren blij met de datagerichte werkwijze bij de afdeling Werk & Inkomen van de gemeente, ontdekte onderzoeker Margot. Juist de medewerkers die graag op een persoonlijke en menselijke manier wilden helpen, kwamen de afgelopen jaren in de knel.
Opdringerige vragen
Ook plaatst Margot vraagtekens bij de manier waarop de gemeente bijstandsgerechtigden behandelt. “Tijdens heronderzoeken werden bijstandsontvangers als een dief of kleuter behandeld”, zegt hen. In eerste instantie wordt er door de gemeente vaak al vanuit gegaan dat er wordt gefraudeerd. Daar komt ook nog bij dat als Rotterdammers in de bijstand informatie vragen over hun dossier, de gemeente dit niet geeft.
Margot ontdekte dat bijstandsgerechtigden zich niet zomaar bij de datahonger van de gemeente neerleggen. Ze vertrouwen de overheid niet en proberen de opdringerige vragen van de controlerende ambtenaar te vermijden. Bijvoorbeeld door alleen informatie te geven die écht nodig is en steeds te vragen waarom ze die moeten geven. Andere mensen schakelen hulptroepen in en nemen iemand mee naar hun heronderzoek die meer weet van bijstandsregels.
Rechters en wantrouwen
Dat bijstandsgerechtigden vaak als dief worden behandeld, ziet ook bijstandsadvocaat Jacqueline Nieuwstraten: “Ze waren bij voorbaat verdacht, mochten zelf niets vragen en kenden vaak hun rechten niet.” Jacqueline deed in het verleden veel bijstandszaken. Ze vindt dat de gemeente bijstandsgerechtigden niet voldoende informeerde over hun rechten en daarmee zelf de Inlichtingenplicht schond.
De rechter gaf in rechtszaken waarbij bijstandsgerechtigden hun gelijk wilden halen bij de gemeente, vaak de gemeente gelijk. Van de duizend bezwaarprocedures die in 2019, 2020 en 2021 werden ingediend door bijstandsgerechtigden, kreeg maar 15 procent gelijk.
Luister hier deel 2 van de podcast van Sascha Meijer en Saskia Klaassen.
Luister hier de andere afleveringen van Big Brother in de Bijstand.
Celina Rodriguez is bedachte naam. De echte naam van Celina is bekend bij de redactie.
Deze podcast is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.