Bijstandsgerechtigden met een buitenlandse achternaam moesten in Rotterdam een tijdlang andere controles ondergaan dan in Nederland geboren bijstandsgerechtigden. Dat blijkt uit onderzoek van OPEN Rotterdam en Vers Beton. Mensen met een geboorteplek in het buitenland moesten onder andere een formulier ondertekenen waarmee ze bevestigden dat ze geen bezit hadden in het buitenland.
Nadat de toeslagenaffaire aan het licht komt, laat toenmalig wethouder Richard Moti dit beleid onderzoeken door externe juristen om te kijken of het eigenlijk wel mag wat Rotterdam doet. Op advies van deze externe juristen besloot wethouder Moti voortaan álle bijstandsgerechtigden mee te nemen in deze onderzoeken. Zo wilde hij “elke schijn van discriminatie vermijden”. Na het advies van de juristen, liet de gemeente voortaan bij heronderzoeken álle mensen in de bijstand dit formulier ondertekenen.
Kritische vragen
Naast de discussie over de onderzoeken naar buitenlands vermogen en de ‘huisjes in het buitenland’, was er – mede door de toeslagenaffaire – ook veel discussie over de andere bijstandsregels en de heronderzoeken. Bijstandsgerechtigden werden volgens gemeenteraadsleden strenger gecontroleerd dan mensen die zich schuldig maken aan belastingontwijking.
In 2021 roept de gemeenteraad wethouder Richard Moti tot de orde over de harde bijstandsregels. Rotterdammers in de bijstand hebben dan al jaren te maken met stressvolle controles en komen in sommige gevallen door de regels in de knel. “Een bijstandsgerechtigde wordt extreem gecontroleerd in vergelijking met controles op belastingontwijking. Dat staat niet meer met elkaar in verhouding”, aldus gemeenteraadslid Nadia Arsieni (D66) in de WIISA commissievergadering van 3 maart 2021.
Menselijke Maat
Onder andere Arsieni roept de wethouder in deze vergadering op tot een menselijker beleid. Ze waarschuwt dat Rotterdamse bijstandsgerechtigden te maken krijgen met een hele strikte, bureaucratische manier van werken. Die strengheid heeft te maken met de landelijke Participatiewet, die gemeenten verplicht bijstandsgerechtigden te controleren.
Toenmalig wethouder Richard Moti (PvdA) kon daarom maar weinig doen om de controles menselijker te maken, want er is voor gemeenten weinig ruimte om af te wijken van de Participatiewet. Toch maakte hij in de de jaren dat hij wethouder was de nodige aanpassingen. Zo was Rotterdam een van de eerste gemeenten die in 2022 de kostendelersnorm afschafte voor kinderen tot 27 jaar. Dat was een regel die bijstandsgezinnen met honderden euro’s kortte zodra een kind achttien werd. Ook werden de regels voor giften tot 300 euro soepeler.
Klantbrief
Sinds corona is het aantal heronderzoeken fors gedaald. In de eerste acht maanden van 2023 werden nog maar 1400 heronderzoeken gedaan. Voor 2020 lag dit nog rond de 6000. Er worden alleen nog mensen uitgenodigd die lang niet op gesprek zijn geweest bij de afdeling Inkomen. Volgens de nieuwe wethouder Tim Versnel wordt bij deze groep veel minder vaak bijstand teruggevorderd of stopgezet.
De wethouder zegt dat de heronderzoeken nu vooral gericht zijn op “duidelijkheid en comfort”, de toon zou minder streng zijn. Of bijstandsgerechtigden dat ook zo ervaren, is de vraag. Een van de hoofdpersonen uit onze podcast, Myakyil, kreeg begin dit jaar nog een bizarre brief dat er “signalen” zouden zijn dat hij de gemeente niet alles heeft verteld. Navraag bij de wethouder leert dat dit een zogenaamde ‘klantbrief’ is.
Deze brief is bedoeld om mensen te wijzen op hun Inlichtingenplicht. Het versturen van zo’n brief gebeurt als de gemeente signalen heeft ontvangen dat er misschien fraude wordt gepleegd, maar de signalen niet sterk genoeg zijn om een onderzoek in te stellen. Wat voor soort signalen dit zijn, wordt uit het gesprek met de wethouder niet duidelijk.
Benieuwd naar wat er precies in de brief van Mykayil staat, hoe wethouder Tim Versnel hierop reageert en wat er nog meer werd besproken in de belangrijke commissievergadering van 3 maart 2021? Luister hier deel 3 van Big Brother in de Bijstand van Sascha Meijer en Saskia Klaassen
Benieuwd naar de eerste twee delen? Kijk op onze serie-pagina of luister hier deel 1 en hier deel 2.
Deze podcast is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek